معاملات قرارداد های آتی، معاملاتی است که طی آن فروشنده متعهد می شود در تاریخ معینی در آ ینده (سرسید)، مقدار مشخصی از کالا (دارایی پایه) را به قیمتی که امروز با خریدار تعیین می کنند به فروش برساند. در مقابل، خریدار نیز متعهد میشود آن کالا را با همان مشخصات خر یداری کند .
قبل از ادامه مطلب ممکن است به مطلب چرا به جای سکه گواهی سکه بخریم؟ علاقمند باشید، خواندن آنرا به شما توصیه میکنیم.
هر کالایی که به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی در بورس کالای ایران انتخاب می شود باید شرایط خاصی را داشته و استانداردهای لازم را دارا باشد. این مشخصات در قالب استانداری تحت عنوان “مشخصات قرارداد” برای هر دارایی پایه توسط بورس تهیه می شود. تاکنون کالاهای بسیاری به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مورد معامله قرار گرفتند که مشخصات آن از طریق لینک روبه رو در دسترس است.
مشخصات قرارداد آتی شمش طلا در سال ۱۴۰۱، توسط هیئت پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا مورد تصویب قرار گرفته است. هر قرارداد آتی شمش طلا ، شامل یک گرم شمش طلای خام می باشد. استاندارد کالا، همان استاندارد گواهی سپرده شمش طلا در شرکت بورس کالای ایران می باشد. جهت مشاهده استاندارد کالا به لینک رو به رو مراجعه کنید.
قراردادهای آتی مدت دار هستند. هر نماد معاملاتی قرارداد آتی، در یک تاریخ مشخص، سررسید می شود و فرآیند تحویل کالا آغاز می شود. معمولا به آخرین روز معاملاتی در هر نماد قرارداد آتی، سررسید آن قرارداد آتی گفته می شود.
نماد معاملاتی متشکل از نام قرارداد، روز، ماه و سال سررسید قرارداد است. به عنوان مثال نماد GB29OR02 نشان دهنده قرارداد آتی شمش طلا (GB)، سررسید ۲۹ (۲۹) اردیبهشت ماه(OR)، سال ۱۴۰۲ (۰۲) است. در صورتی که بورس اقدام به راه اندازی چند سررسید نماید، همزمان چندین نماد معاملاتی شمش طلا (GB ) روی تابلوی معاملاتی وجود خواهد داشت. برای مثال اگر سه نماد GB29OR02 سررسید اردیبهشت ۱۴۰۲ و GB26KH02 سررسید خرداد ۱۴۰۲ و GB27MO02 سررسید مرداد ۱۴۰۲ در تابلوی معاملاتی فعال باشد، مشتریان میتوانند روی همه نمادهای معاملاتی فعال معامله نمایند. نمادهای معاملاتی فعال در سررسیدهای مختلف در تابلوی معاملاتی قراردادهای مشتقه با اسکن کد رو به رو قابل مشاهده است:
اصطلاحا کسی که در معاملات قراردادهای آتی اقدام به اخذ موقعیت تعهدی باز خرید یا موقعیت تعهدی باز فروش میکند، تا زمانی که موقعیت تعهدی باز خود را نبسته باشد، به صورت روزانه براساس تغییرات قیمت تسویه هر روز، عایدی(مثبت یا منفی)خواهد داشت.
اصطلاحا کسی که در بورس قرارداد آتی را می خرد و خود را متعهد به خرید دارایی پایه براساس ضوابط بورس در سررسید می نماید، موقعیت تعهدی باز خرید اخذ نموده است. برای اخذ موقعیت خرید در قراردادهای آتی لزوما نیاز به دارا بودن کل ارزش قرارداد نیست، دارا بودن وجه تضمین کفایت میکند.
اصطلاحا کسی که در بورس قرارداد آتی را می فروشد و خود را متعهد به فروش دارایی پایه بر اساس ضوابط بورس در سررسید می نماید، موقعیت تعهدی باز فروش اخذ نموده است. برای اخذ موقعیت فروش در قراردادهای آتی لزوما نیاز به دارا بودن دارایی پایه (شمش طلا) نیست، دارا بودن وجه تضمین کفایت می کند.
مبلغی است که جهت تضمین ایفای تعهدات مشتریان برای اخذ موقعیت تعهدی باز در حساب عملیاتی مشتری تودیع میشود. مبلغ وجه تضمین توسط بورس تعیین می شود. این مبلغ ثابت نبوده و با نوسانات قیمت نقدی دارایی پایه تغییر میکند. بورس در صورت تغییر مبلغ وجه تضمین، آن را دو روز کاری قبل، از طریق سامانه معاملاتی اعلام می کند.
قبل از ثبت سفارش، مشتری می بایست وجه تضمین را متناسب با تعداد موقعیت قرارداد آتی که می خواهد اخذ نماید، به حساب عملیاتی خود واریز کند. وجه تضمین به ازای هر موقعیت “هم جهت” از مشتری دریافت می شود . بدین معنی که در معاملات یک نوع دارایی پایه (در اینجا معاملات قرارداد آتی شمش طلا)، برای اخذ هر موقعیت جدید (خرید یا فروش) واریز مبلغ وجه تضمین برای هر موقعیت الزامی است مگر اینکه آن موقعیت در جهت پوشش موقعیت قبلی (غیر هم جهت با موقعیت قبلی) باشد که در ا ین صورت به ازای آن موقعیت وجه تضمین دریافت نمی شود. به عنوان مثال اگر مشتری یک موقعیت خرید در نماد الف داشته باشد و به ازا ی آن a ر یال وجه تضمی ن تودیع کرده باشد، برای اخذ یک موقعیت فروش (غیر هم جهت با موقعیت خرید) در نماد ب نیازی به تودیع وجه تضمین بیشتر نیست. این تخفیف تا جایی ادامه می یابد که تعداد موقعیتهای باز غیر هم جهت در نمادهای مختلف با هم برابر باشند. یعنی در واقع مشتری باید به ازای ماکزیمم موقعیت های باز در یک جهت، وجه تضمین تودیع کند. چون در اینجا ماکزیمم موقعیتها، یک است، تودیع مبلغ یک وجه تضمین( a ریال) برای اخذ یک موقعیت خرید در نماد الف و یک موقعیت فروش در نماد ب، کفایت می کند.
حال اگر در همین مثال، مشتر ی به جای یک موقعیت فروش، دو موقعیت فروش در نماد ب اخذ می کرد، می بایست a2 ریال را به عنوان وجه تضمین تودیع کرده باشد. چرا که اخذ دو موقعیت فروش، ماکزیمم موقعیتهای باز در یک جهت را برای سبد معامالتی مشتری به عدد ۲ افزایش داده و مشتری باید a2 ریال را به عنوان وجه تضمین تودیع کند.
لازم به ذکر است در خصوص بستن موقعیت تعهدی باز (که با ا نجام یک معامله ی معکوس برای هر موقعیت تعهدی باز انجام می شود)، نیازی به واریز وجه تضمین نیست. در واقع با توجه به اینکه بستن هر موقعیت منجر به کاهش موقعیت های تعهدی باز می شود، در صورتی که وجه تضمین در “تخفیف بین سررسید” موضوع بند فوق استفاده نشده باشد، با بستن موقعیت تعهدی باز، مبلغ وجه تضمین آن، در حساب عملیاتی مشتری آزاد خواهد شد.
حداقل مبلغی است که می بایست برای حفظ هر موقعیت هم جهت در حساب عملیاتی مشتری وجود داشته باشد که برابر است با ۷۰ درصد مبلغ وجه تضمین.
با توجه به اینکه براساس قیمت تسویه کشف شده در پا یان هر روز (که متعاقبا در مورد آن توضیح خواهیم داد) مبالغی به حساب عملیاتی مشتری واریز یا از آن برداشت می شود، امکان دارد که مبلغ وجه تضمین تودیع شده در حساب عملیاتی مشتری از مبلغ تعیین شده توسط بورس کمتر شود. یا حتی ممکن است بورس میزان وجه تضمین را افزایش دهد. در هر دو حالت، در صورتی که موجودی حساب عملیاتی مشتری از ۷۰ درصد مبلغ وجه تصمین )متناسب با موقعیتهای تعهدی باز( کمتر شود، اتاق پایاپای برای آن مشتری اخطاریه افزایش وجه تضمین صادر می نماید. با یک مثال ادامه می دهیم:
در صورتی که مشتری دو موقعیت خرید داشته باشد باید a2 وجه تضمین در حساب عملیاتی خود موجود داشته باشد. حال در صورتی که در طی روزهای معاملاتی آینده، موجودی مشتری کمتر از a2 شود اصطلاحا مشتری در وضعیت At Risk قرار خواهد گرفت. اگر موجودی مشتری کمتر از (a2*70%) شود، مشتری اصطلاحا Margin Call شده و اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت خواهد نمود. همچنین ممکن است بورس مبلغ a را به a+b افزایش دهد. باز هم اگر موجودی مشتری کمتر از ( ( ۲(a+b)*70%شود، مشتری Margin Call شده و اخطاریه افزایش وجه تضمین دریافت خواهد نمود. مشتری پس از در یافت اخطاریه افزایش وجه تضمین، تا یک ساعت پس از شروع جلسه معاملاتی روزکاری بعد فرصت دارد که موجودی حساب عملیاتی خود را به صورت کامل تا سطح وجه تضمین (متناسب با تعداد موقعیت های تعهدی باز( افزایش دهد یا متناسب با مبلغ موجودی، موقعیت های تعهدی بازی را که وجه تضمین به ازای آن ها در حساب عملیاتی تودیع نشده، ببندد. باید توجه شود افزایش موجودی یا کاهش موقعیتهای باز یا هردو باید به میزانی انجام پذیرد که حساب مشتری از وضعیت های Margin Call و At Risk خارج شود. در صورتی که مشتری دارای اخطاریه موارد ذکر شده را رعایت نکند، کارگزار وی موظف است طی مهلت مقرر متناسب با موجودی مشتری، موقعیت های باز مشتری را رأسا کاهش دهد.
با توجه به اینکه در بازار قراردادهای آتی، موقعیت های مشتریان “تعهدی” است، تا زمانی که این موقعیت ها اصطلاحا “باز” هستند (یعنی مشتری با اخذ موقعیت معکوس آن ها را نبسته باشد)، به صورت روزانه، براساس قیمتی که به آن قیمت تسویه روزانه گفته می شود، تسویه می شوند.
قیمتی است که در پایان هر جلسه معاملاتی محاسبه میشود. نحوه محاسبه این قیمت به صورت میانگینِ وزنیِ قیمتِ ۳۰ درصد از حجم معاملات انجام شده منتهی به پایان جلسه معاملاتی در هر روز میباشد. بر اساس این قیمت، کلیه معاملات انجام شده و موقعیتهای تعهدی باز مشتریان با توضیح زیر تسویه و بروزرسانی خواهد شد.
بر مبنای قیمت تسویه روزانه کشف شده در پایان جلسه معاملاتی، سود یا زیان حاصله در اثر اتخاذ و حفظ موقعیت تعهدی باز قرارداد آتی در طی روز، توسط اتاق پایاپای در پایان جلسه معاملاتی به حساب عملیاتی مشتری واریز یا از آن برداشت می شود.
مثال: اگر مشتری امروز، یک موقعیت تعهدی خرید را با قیمت ۱،۹۵۰،۰۰۰ تومان اخذ کرده باشد و در پایان روز قیمت تسویه روزانه کشف شده، ۱،۹۷۰،۰۰۰ تومان باشد، در پایان جلسه معاملاتی امروز ۲۰،۰۰۰ تومان سود کرده است (اختلاف قیمت خرید و قیمت تسویه روزانه).
حال اگر مشتری در روز آینده موقعیت خرید خود را باز نگه دارد و قیمت تسویه روزانه در روز آینده ۱،۹۸۰،۰۰۰ تومان باشد، مشتری در پایان جلسه معاملاتی روز دوم ۱۰،۰۰۰ تومان سود خواهد برد (اختلاف قیمت تسویه روز اول و دوم). در واقع به منظور مدیریت ریسک مشتریان، هر روز موقعیتهای باز براساس قیمت تسویه روزانه، تعدیل می شود. در پایان روز اول موقعیت خرید مشتری به ۱،۹۷۰،۰۰۰ تومان تعدیل شده برای همین در پایان روز دوم، تفاوت ۱،۹۷۰،۰۰۰ و ۱،۹۸۰،۰۰۰۰ به عنوان سود محاسبه خواهد شد.
به منظور مدیریت ریسک حساب مشتریان، در هر لحظه از زمان و در طول جلسه معاملاتی، میانگین قیمت ۳۰ درصد از حجم معاملات منتهی به هر لحظه توسط بورس محاسبه و موجودی قابل نمایش مشتریان براساس آن قیمت به روز میشود. لازم به ذکر است این بروزرسانی لحظه ای بوده و بروزرسانی سود و زیان حاصل از کل روز معاملاتی، تنها در پایان جلسه معاملاتی هر روز به صورت خالص، در حساب بانکی مشتری منظور می شود.
اطلاعیه تحویل توسط بورس، قبل از سررسید در سایت شرکت بورس کالای ایران(www.imo.co.ir) منتشر می شود جزییات کامل فرآیند تحویل در اطلاعیه ذکر خواهد شود. فرآیند کلی تحویل به شرح زیر است:
کلیه دارندگان موقعیت تعهدی فروشی که آمادگی ورود به فرآیند تحویل را دارند، تا ساعت ۱۵:۱۵ فرصت دارند فرم اعلام آمادگی تحویل را از طریق سامانه معاملات برخط یا از طریق کارگزار به بورس اعلام نمایند. همچنین در صورتی که فروشنده تصمیم به تحویل شمش طلا دارد، می بایست از طریق بستر معاملاتی گواهی سپرده شمش طلا اقدام به خرید گواهی نماید. لازم به ذکر است، اندازه هر گواهی در معاملات گواهی سپرده شمش طلا ۱۰۰ سوت (۰/۱ گرم) است. لذا برای ایفای تعهدات یک قرارداد آتی (یک گرم شمش طلا) مشتری فروشنده باید معادل ۱۰ گواهی در کد معاملاتی خود داشته باشد.
کلیه دارندگان موقعیت تعهدی خریدی که آمادگی ورود به فرآیند تحویل را دارند، تا ساعت ۱۵:۱۵ فرصت دارند فرم اعلام آمادگی تحویل را از طریق سامانه معاملات برخط یا از طریق کارگزار به بورس اعلام نمایند. علاوه بر آن تا ساعت ۱۵:۱۵ فرصت دارند کل ارزش قرارداد را بر حسب قیمت تسویه نهایی به همراه کارمزدها در حساب عملیاتی خود موجود داشته باشند.
در انتهای آخرین جلسه معاملاتی در سررسید در صورت وقوع یکی از موارد زیر؛
در واقع مشتری تعهد خود را ایفا نکرده است و موظف به پرداخت یک درصد ارزش قرارداد براساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی قرارداد آتی شمش طلا است که به نفع مشتری طرف مقابل، از مشتری نکول کننده کسر می گردد. در صورت وقوع موارد فوق مشتریان همچنان موظف به پرداخت کارمزد تحویل مربوط به کارگزار خود هستند، اما کارمزد تحویل مربوط به بورس برای هر دو طرف معامله، از مشتری نکول کننده دریافت خواهد شد .شایان ذکر است در صورتی که هر دو مشتری خریدار و فروشنده مقابل یکدیگر، نکول کنند، جریمه یک درصد و کارمزد بورس طرف مقابل را پرداخت نمی کنند. چون هر دو نکول کرده اند. در این حالت هر طرف تنها موظف به پرداخت کارمزد بورس و کارمزد کارگزار به ازای موقعیتهای خود خواهد بود.
گواهی سپرده شمش طلا در بورس چیست؟
در صورتی که سرمایه گذار قبلا در سایر معاملات مشتقه در بورس کالای ایران، فعالیت کرده باشد و کد معاملاتی مشتقه وی فعال باشد، با همان کد معاملاتی امکان فعالیت در قراردادهای آتی شمش طلا را نیز خواهد داشت، در غیر این صورت باید کد معاملاتی مشتقه دریافت نماید. برای در یافت این کد، مشتری باید به یکی از کارگزاران دارای مجوز فعالیت قراردادهای مشتقه(لینک روبه رو) مراجعه و درخواست کد نماید.
مشتریان حقیقی و حقوقی دارای کد معاملاتی مشتقه در شرکت بورس کالای ایران می توانند، پس از درخواست از کارگزار خود و دریافت نام کاربری و رمز عبور درگاه معاملات برخط، معاملات را به صورت آنلاین و از طریق معاملات برخط انجام دهند.
ساعات و روزهای انجام معامله در بورس توسط هیئت مدیره بورس تعیین و اعلام می شود. قراردادهای آتی شمش طلا در قالب یک جلسه معاملاتی در روزهای شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۱۰ الی ۱۵ دایر می باشد.
دیدگاه خود را بیان کنید